Kati

Te Pātaka Tauira

Ko te Hauora te arotahi o ngā hōtaka e whai ake nei, ā, ka kapi i a ia ngā whenu e whā nei: te Waiora, te Koiri, te Taiao, me te Tangata. Kua rārangihia ētahi tauira horopaki hei tūhura mā ngā ākonga, ā, ka hono ngā paerewa paetae me ngā ngohe aromatawai hoki ki aua horopaki.  Ehara i te mea me āta whai te kaiako i te raupapa o ngā mahi e whakatakotohia ana i ngā hōtaka nei – he tauira noa.  Katoa ngā paerewa paetae o ngā kaupae NCEA mō te Hauora he mea aromatawai ā-roto.  

Kaupae Tuatahi

Ka noho hoki tēnei hōtaka Taumata 6 – Kaupae 1 hei tūāpapa mō te whai haere i te Hauora i te Taumata 7 – Kaupae 2 me te Taumata 8 – Kaupae 3 o te NCEA. 

 

 

HE TAUIRA HOROPAKI

NCEA HAUORA

HE HONONGA KI MARAU KĒ ATU

Wāhanga 1 Kainga te tahua a Rongo rāua ko Haumia

 

O Mua, O Naiānei – Ā tātou kai

Te taioranga

Te āhua o te tinana

1.3B He aruhe, he āporo rānei?

Hauora 1.3 AS91686

Te whakamārama i te pānga mai o ngā take kai ki te oranga o te tangata

(3 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 1.5

Tikanga ā-Iwi 1.6

 

Hāhā te whenua, hāhā te tangata

 

Te hangarua

Ngā tikanga tiaki taiao i ngā wā ō mua

 

 

1.6B Para kore

Hauora 1.6 AS91689

Te whakamārama i te pānga mai o tētahi kaupapa tiaki taiao o te wā ki te hauora o te tangata (4 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 1.5

Pūtaiao 1.4

 

Wāhanga 2 Matariki ahunga nui, Matariki hunga nui

 

O Mua, O Naiānei – Ā tātou tikanga mō te kai

1.2A I takea mai i hea?

Hauora 1.2 AS91685

Te whakaatu i ngā tikanga tuku iho o te kai taketake (4 whiwhinga)

Tikanga ā-Iwi 1.6

 

 

Ka pū te ruha, ka hao te rangatahi

 

Te ahurea whakapakari tinana

Te ao o te taiohi – Whakatupuranga Z

1.4B Tihei hangarau!

Hauora 1.4 AS91687

Te whakaahua i te pānga o te whakamahi hangarau ki te hauora o te tangata (4 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 1.5

 

Wāhanga 3 Mate kāinga tahi, ora kāinga rua

 

Kei ahau te tikanga

Te whakaaro pai ki te āhua o te tinana

1.1B Taiohi tū, taiohi oho

Hauora 1.1 AS91684

Te whakamārama i te whakatau kōwhiringa hei oranga mō te tangata

(4 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 1.1

Wāhanga 4

Ka kawea tātau e te rēhia

 

O Mua, O Naiānei – Ngā tākaro a te Māori i ngā wā o mua

Ngā mahi tū-ā-nuku

Tauwhāinga-toru

1.5B Karawhiua te kori tinana!

Hauora 1.5 AS91688

Te whakaatu māramatanga ki te ao kori mā te whai wāhi atu

(3 whiwhinga)

Tikanga ā-Iwi 1.1

Ngā Toi – Ngā Mahi a te Rēhia 1.1

 

 

 

 

He wā hei tirotiro anō ki ngā kaupapa i ako ai i te tau, he wā hei whakapakari i ngā pūkenga me ngā rautaki ako, kia rite ai mō ngā aromatawai ā-waho.

Te Tapeke o ngā Whiwhinga: 22

Ko ngā pūkenga me whakamahi e te ākonga

tūhura

whakarite

whiriwhiri

whakamārama

whakamahi

arotake

tautohu

whakaatu

tātari

E āhei atu ana te ākonga ki ngā whiwhinga Reo Matatini i te Kaupae 1 o te NCEA mō ēnei paerewa paetae e whai ake nei:

 

Hauora 1.1 AS91684    Te whakamārama i te whakatau kōwhiringa hei oranga mō te tangata (4 whiwhinga)

Hauora 1.2 AS91685    Te whakaatu i ngā tikanga tuku iho o te kai taketake (4 whiwhinga)

Hauora 1.3 AS91686    Te whakamārama i te pānga mai o ngā take kai ki te oranga o te tangata (4 whiwhinga)

Hauora 1.4 AS91687    Te whakaahua i te pānga o te whakamahi hangarau ki te hauora o te tangata (4 whiwhinga)

Hauora 1.5 AS91688    Te whakaatu māramatanga ki te ao kori mā te whai wāhi atu (3 whiwhinga)

Hauora 1.6 AS91689    Te whakamārama i te pānga mai o tētahi kaupapa tiaki taiao o te wā ki te hauora o te tangata (4 whiwhinga)

Kaupae Tuarua

E whakaū ana, e whakatupu ana i ngā akoranga o te hōtaka mō te Taumata 6 – Kaupae 1 o te NCEA, ā, e āta para ana hoki i tētahi huarahi ako ki te Taumata 8 – Kaupae 3 o te NCEA.

 

 

HE TAUIRA HOROPAKI

NCEA HAUORA

HE HONONGA KI MARAU KĒ ATU

Wāhanga 1

He huahua te kai pai! E, he wai te kai pai!

 

O Mua, O Nāianei – Te taioranga o Ngāi Māori i ngā wā o mua, o nāianei hoki

Ngā tikanga kai i ngā wā o mua

Te āhua o te tinana

2.2B Ā tātou tino kai

Hauora 2.2 AS91791 Te whakaatu māramatanga ki ngā kai taketake me te pānga ki te oranga tangata

(4 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 2.10

Tikanga ā-Iwi 2.2

Hangarau 2.6

 

He kokonga whare e kitea, he kokonga ngākau e kore e kitea

Te whakatoihara

Te kanorau

Te tuakiritanga

2.5B He tikanga tō te ingoa?

Hauora 2.5 AS91794 Te tātari i te pānga o ngā uara o te porihanga ki te oranga o te tangata

(4 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 2.10

Tikanga ā-Iwi 2.5

Wāhanga 2

Hē o te kotahi, nō te tokomaha

 

Ngā take inu waipiro/kai pūroi

Te raweke ira

Te whakatahe

Te aronga taera

2.1A Taiohi tū, taiohi ora

Hauora 2.1 AS91790 Te whakaahua i tētahi āhuatanga matatika me te pānga ki te hunga taiohi

(4 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 2.10

Tikanga ā-Iwi 2.5

 

Wāhanga 3

He ora te whakapiri, he mate te whakatakariri

 

Ngā taura hono tangata

Te ākinga a ngā hoa

Te manawaroatanga

Te takahoatanga

2.4B Haka i te ao, i te pō

Hauora 2.4 AS91793 Te whakaatu māramatanga ki te pānga o te whakawhanaungatanga ki te oranga tangata

(4 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 2.10

Tikanga ā-Iwi 2.5

E tata tapahi, e roa te whakatū

 

Te whakamahi o te paihana 1080

Ō tātou awa, moana, roto, puna, manga

Ngā kaupapa taiao o te rohe

 

2.3A Ko te tuna nui! Ko te tuna roa!

Hauora 2.3 AS91792 Te arotake i tētahi kaupapa tiaki taiao i runga i te tirohanga Māori (5 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 2.10

Tikanga ā-Iwi 2.2

 

Wāhanga 4

He wā hei tirotiro anō ki ngā kaupapa i ako ai i te tau, he wā hei whakapakari i ngā pūkenga me ngā rautaki ako, kia rite ai mō ngā aromatawai ā-waho.

Te Tapeke o ngā Whiwhinga: 21

Ko ngā pūkenga me whakamahi e te ākonga

tautohu

tātari

whakarite

whakawhanake

whakatakoto

whakarerekē

whakatinana

whiriwhiri

arotake

whakahāngai

whakamahi

āta titiro

E āhei atu ana te ākonga ki ngā whiwhinga Reo Matatini i te Kaupae 2 o te NCEA mō ēnei paerewa paetae e whai ake nei:

 

Hauora 2.1 AS91790    Te whakaahua i tētahi āhuatanga matatika me te pānga ki te hunga taiohi (4 whiwhinga)

Hauora 2.2 AS91791    Te whakaatu māramatanga ki ngā kai taketake me te pānga ki te oranga tangata (4 whiwhinga)

Hauora 2.3 AS91792    Te arotake i tētahi kaupapa tiaki taiao i runga i te tirohanga Māori (5 whiwhinga)

Hauora 2.4 AS91793    Te whakaatu māramatanga ki te pānga o te whakawhanaungatanga ki te oranga tangata (4 whiwhinga)

Hauora 2.5 AS91794    Te tātari i te pānga o ngā uara o te porihanga ki te oranga o te tangata (4 whiwhinga)

Kaupae Tuatoru

E whakaū ana, e whakatupu ana i ngā akoranga o te hōtaka mō te Taumata 7 – Kaupae 2 o te NCEA, ā, e āta para ana hoki i tētahi huarahi ako ki ngā kura tuatoru. Ko Hauora tētahi o ngā kaupapa kua whakaaetia mō te uru ki te whare wānanga.

 

 

HE TAUIRA HOROPAKI

NCEA HAUORA

HE HONONGA KI MARAU KĒ ATU

Wāhanga 1

Ka kawea tātau e te rēhia

Ngā momo tākaro a te Māori

Ngā pakanga pā

Ngā momo mahi tū-ā-nuku

Te mahi whakatūpato whakararu

Ngā whakataetae Māori

 

3.2A Kī-o-Rahi ē!

Hauora 3.2 AS91812 Ka arotake rautaki e tutuki pai ai ngā hiahia ahurea o te iwi i roto i ngā mahi koiri (5 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 3.5

Tikanga ā-Iwi 3.1, 3.2, 3.3

Ngā Toi – Ngā Mahi a te Rēhia 3.3

Hāhā te whenua, hāhā te tangata

Te whakapakihitanga o te kai taketake

Ngā kai taketake o iwi taketake kē atu

 

3.1B Te hiranga o te kai taketake

Hauora 3.1 AS91811 Ka āta tātari i te hiranga o te kai taketake ki te oranga o ngā iwi taketake

(3 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 3.5

Tikanga ā-Iwi 3.5

Hangarau 3.3

Pūtaiao 3.3

Wāhanga 2

He tina ki runga, he tāmore ki raro

Te tuakiritanga

Te aronga taera

Te ahurea o te marea

Te ahurea o te taiohi

3.6A Te tuakiritanga hākinakina ā-motu

Hauora 3.6 AS91816 Te āta tātari i te pānga mai o te tuakiri ki te oranga tangata (4 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 3.5

Tikanga ā-Iwi 3.5

 

He puna wai, he puna kai, he puna reo, he puna ora, ita-a-ita

Te wao nui a Tāne

Te whakamahi o te paihana 1080

Ō tātou awa, moana, roto, puna, manga

Ngā kaupapa taiao o te motu

 

3.3B Puna wai

Hauora 3.3 AS91813 Ka whakarite i tētahi kaupapa tiaki taiao i runga anō i tā te Māori titiro

(3 whiwhinga)

Te Reo Rangatira 3.5

Tikanga ā-Iwi 3.6

Pūtaiao 3.3

Wāhanga 3 Ākuanei a Kino tō ai, me he rā

Ngā momo taukumekume – i waenganui i te whānau, hapū, iwi, i te iwi me te karauna, i te hākinakina, i waenganui i ngā kēnge

Te tautohe / porotēhi

Ka tutū te puehu

3.5B Houhou i te rongo

Hauora 3.5 AS91815 Te āta tātari i ngā āhuatanga o te taukumekume hei para huarahi e pai ake ai ngā hononga tāngata

(5 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 3.5

Tikanga ā-Iwi 3.5

Wāhanga 4

Te toto o te tangata, he kai; te oranga o te tangata, he whenua

Te toitūtanga

Ngā kare ā-roto me ngā tairongo

Ngā taha e whā – taha tinana, taha whānau, taha hinengaro, taha wairua

3.4A Rongoā taiao

Hauora 3.4 AS91814

Te tūhura i ngā rongoā taiao hei whakaora i te tangata

(3 whiwhinga)

 

Te Reo Rangatira 3.5

Tikanga ā-Iwi 3.6

Ngā Toi – Ngā Mahi a te Rēhia 3.3

 

 

He wā hei tirotiro anō ki ngā kaupapa i ako ai i te tau, he wā hei whakapakari i ngā pūkenga me ngā rautaki ako, kia rite ai mō ngā aromatawai ā-waho.

Te Tapeke o ngā Whiwhinga: 23

Ko ngā pūkenga me whakamahi e te ākonga

āta tātari

waihanga

whakamātau

tūhura

whakapuaki whakaaro

whakamahi

arohaehae

whakatakoto whakaaro

āta arotake

hanga

whakarite

whakaahua

E āhei atu ana te ākonga ki ngā whiwhinga Reo Matatini i te Kaupae 3 o te NCEA mō ēnei paerewa paetae e whai ake nei:

 

Hauora 3.1 AS91811    Te āta tātari i te hiranga o te kai taketake ki te oranga o ngā iwi taketake (3 whiwhinga)

Hauora 3.2 AS91812    Te arotake rautaki e tutuki pai ai ngā hiahia ahurea o te iwi i roto i ngā mahi koiri (5 whiwhinga)

Hauora 3.3 AS91813    Te whakarite i tētahi kaupapa tiaki taiao i runga anō i tā te Māori titiro (3 whiwhinga)

Hauora 3.4 AS91814    Te tūhura i ngā rongoā taiao hei whakaora i te tangata (3 whiwhinga)

Hauora 3.5 AS91815    Te āta tātari i ngā āhuatanga o te taukumekume hei para huarahi e pai ake ai ngā hononga tāngata (5 whiwhinga)

Hauora 3.6 AS91816    Te āta tātari i te pānga mai o te tuakiri ki te oranga tangata (4 whiwhinga)

Rauemi tūhono