Kati

Te Taki Marau

Kia rakaraka te katau, kia rakaraka te mauī!

 

Tatū mai rā ki tēnei whare auaha, ki tēnei whare hanganga, ki tēnei whare whakaharatau, ki tēnei whare kōrero, ki tēnei whare matarau. Kuhu mai rā ki te whare e kitea ai, e rangona ai, e mārama ai, e rangatira hoki ai ngā mātauranga o onamata, o inamata, o anamata rā anō o te Hangarau i roto i Te Marautanga o Aotearoa (link to TMoA).

 

Ehara tāua i te tauhou ki tēnei marau, ki te Hangarau (link to Hangarau). Nō mua kē i a tāua tōna whakapapa. Nō te wā i a Ranginui rāua ko Papatūānuku, i a Māui-tikitiki-a-Taranga, i a Tāwhaki, tae rawa atu ki te wā o ō tātou tīpuna, heke iho, heke iho ki a tātou e noho nei. Kua tukuna ihotia ngā kōrero, ngā mātauranga, ngā rawa me ngā whakakitenga hangahangarau e ō tātou tīpuna ki a tātou e kawe tonu nei i tō rātou auaha me tō rātou matatau ki te ao o āpōpō.

Te Reo Matatini o Hangarau

E toru ngā whāinga matua mō te reo Māori i Te Marautanga o Aotearoa:

  1. Kia eke te ākonga ki tōna taumata o te reo Māori
  2. Kia eke ki ngā taumata mātauranga mā te huarahi o te reo Māori
  3. Kia eke te ākonga ki tōna taumata o ngā reo.

E taunaki ana ēnei whāinga i te whakaaro he reo tō tēnā wāhanga ako, tō tēnā wāhanga ako e mārama ai te ākonga ki te hōhonutanga o te mātauranga e whāia ana.

 

He reo tō Hangarau, he puna kupu ōna, he āheinga, he nuka reo, he kīanga hoki ōna. Me mātua kite i te whakaakona o te reo matatini o Hangarau i roto i ngā āhuatanga whānui o te ako.

Te Hangarau i roto i Te Marautanga o Aotearoa

E rua ngā whenu o te Hangarau:

 

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

●       ngā tāngata me ō rātou āhuatanga katoa

●       ngā hiahia me ngā huarahi wātea o te ao whānui.

 

Te Whakaharatau Hangarau

●       te tōpūtanga o ngā mōhiotanga

●       ngā mōhiotanga e puta ai he otinga

 

E rārangi mai ana ētahi āhuatanga e tika ana kia whakaarohia i a koe ka māherehere i ngā mahi ako ā-wiki, ā-marama, ā-tau, haere ake nei, haere ake nei. He rite tonu te puta mai o ētahi o ēnei āhuatanga i roto i ngā wāhanga ako katoa o Te Marautanga o Aotearoa, ā, he pai mehemea ka kitea, ka whakatairangatia hoki ērā āhuatanga i roto i ngā mahi māherehere, mahi whakaako hoki.

He āhuatanga marau whānui e pai ana kia whakaarohia
  • Ngā whāinga paetae, ngā putanga ako me ngā otinga
  • Te pūtake o ngā mahi e ākona ana me ōna whakaminenga
  • Te tokomaha e ako ana
  • Te hanga o tō akomanga, te hanga hoki o ngā rōpū ākonga
  • Te whai wāhi o ngā wāhanga ako kē – kia whakakaupapatia te ako, kia rangiwhāwhā te titiro me te pā ki wāhanga ako kē
  • Ngā kōrero me ngā take ā-takiwā, ā-motu hoki
  • Te roa o te wā ki tēnā paerewa, ki tēnā ngohe, ki tēnā wāhanga ako.
He āhuatanga whāiti mō te Hangarau e tika ana kia whakatairangatia

He pūkenga:

●         Te whakaraupapa i ngā mahi hei tukanga

●         Te tautohu i ngā hiahia me ngā huarahi wātea hei painga mō te tangata, mō te kiritaki rānei

●         Te tuhi tauaki e hāngai ana ki ngā hiahia o te tangata, te kiritaki rānei

●         Te arotake i ngā tukanga me te otinga i runga i te aronui ki te take

●         Te tīpako me te whakamahi i ngā mātāpono hangarau

●         Ngā pūkenga ā-ringa, ngā pūkenga auaha e puta ai he otinga, he hua.

 

He mōhiotanga:

●         Ngā mahi hangarau a ngā tīpuna tae noa ki ēnei wā

●         Te āheinga ki te whakatutuki i tētahi hiahia i runga i te tika me te hāngai

●         Kia mārama ngā ākonga ki ngā hapori, ki ngā ahurea me ngā tāngata taketake

●         Kia mārama ngā ākonga ki ngā mātāpono hangarau me te tika o te whakamahi.

 

He tukanga:

●         Te tukanga hoahoa - tērā ka whāia ki te hoahoa i tētahi otinga, i tētahi hua rānei

●         Te tukanga tautohu - tērā ka whakamahia ki te tautohu i ngā hiahia me ngā take

●         Te tukanga hanganga - tērā ka whāia ki te hanga i te otinga, te hua rānei

●         Te tukanga rangahau, tukanga pakirehua - ērā ka whāia ki te kimi mōhiohio, ki te whakatau hanga, ki te whakatairanga i ngā mātāpono Māori me ngā tikanga Māori hoki, ki te whakahou whakaaro, whakahou otinga hoki.

Ngā Whāinga Paetae Taumata 6-8 o te Hangarau

Koinei ngā whāinga paetae o Hangarau e arohia ana i tēnei ara, i tēnei rauemi, otirā, i ngā paerewa paetae me ngā rauemi tautoko mō aua paerewa paetae.

Ngā Āhuatanga o te Hangarau

Te Whakaharatau Hangarau

Taumata 6

1.      Ka tirohia ngā uara me ngā whakapono o iwi kē, ka:

○        whakahāngai ki te otinga;

○        mōhio ki ngā whakaharatau;

○        whakarite ki ngā hangarau a tangata kē;

○        mārama ki ngā ārai me ngā huarahi wātea ka taea.

2.      Ka tūhura i ngā āhuatanga matua o te tangata e pā ana ki:

○        ngā pūnaha, ngā tukanga rānei;

○        te hiahia o ngā kiritaki;

○        ngā rautaki whakatairanga ki te kiritaki.

Taumata 6

3.      Ka arohaehae i ngā whakatakotoranga hoahoa whaiaro, ā ētahi atu hoki, hei āwhina.

4.      Ka whakamātautau i ngā raraunga me ngā mōhiotanga hou kia puta ai he otinga tika.

 

 

Taumata 7

1.      Ka tūhura i ngā momo hangarau ka taea te whakarerekē i roto i ngā āhuatanga o te tangata, me ngā rauropi katoa, pērā i:

○        te whakaōrite whaioranga;

○        te raweke ira tangata.

2.      Kia mārama ki ngā pāpātanga ki ngā whakapono o te tangata.

3.      Ka tūhura, ka tautohe i ngā painga ohaoha o ētahi otinga me te pānga ki:

○        ngā whānau, hapū, iwi rānei;

○        ngā rohe, te motu, te ao whānui hoki.

Taumata 7

1.      Ka arohaehae i ngā otinga whaiaro, ā ētahi atu hoki, kia ahu whakamua ai te mahi.

2.      Ka aromātai, ka whakamātau i ngā otinga, kia taea ai te whakarerekē, te whakahāngai.

3.      Ka kōwhiri i ngā whakatakotoranga kia tika ai te otinga.

4.      Ka whakatairanga, ka parahau i ngā otinga i runga anō i te āhua o te hiahia, o te urupare a te kiritaki, a te hapori whānui hoki.

Taumata 8

1.      Ka taukumekume i te pāpātanga o te otinga hangarau ki:

○        ngā uara, ngā whakapono, me ngā waiaro;

○        ngā matatika o te tangata;

○        te ao tōrangapū;

○        te toitūtanga;

○        te taha ohaoha.

Taumata 8

1.      Ka whakawhanake i ngā pūkenga whakahaere mahi kia puta ai he otinga.

2.      Ka whakarite rautaki hei whakatairanga i ngā otinga.

 

Rauemi tūhono